نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
پیاپی 25 (بهار 1391)

جوانه زنی و رشد گیاهچه گندم (Triticum aestivum L.) رقم کاسکوژن با سه اندازه بذر (ریز، متوسط تیمار نشده، متوسط تیمار شده با قارچ کش کربوکسیل تیرام و درشت) به روش روی کاغذ صافی در دامنه شوری 2/32، 9/58، 9/98، 1/161 و 1/421 میلی مولار NaCl مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی میزان بازیافت بعد از 8 روز، بذور جوانه نزده به آب مقطر منتقل شدند. به منظور آزمون رشد گیاهچه، بذور جوانه زده شده در آب مقطر، به محلول های شور منتقل شده و روزانه طول گیاهچه ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد جوانه زنی نهایی و میانگین زمان جوانه زنی تا شوری 1/421 میلی مولار تحت تاثیر تنش شوری قرار نگرفت. بذور درشت وزن خشک و طول گیاهچه بیشتری داشتند اما این برتری در سطوح بالای شوری کاهش یافت. سرعت رشد گیاهچه بذور متوسط بیشتر از سایر بذور بود. در مرحله جوانه زنی نسبت به مرحله رشد گیاهچه مقاومت بذور گندم به تنش شوری بیشتر بود. بذور درشت دوره بازیافت جوانه زنی بیشتری داشتند. همچنین تیمار بذور با قارچ کش نیز موجب کاهش درصد جوانه زنی در شوری بالا و کاهش رشد گیاهچه تحت شرایط بدون تنش گردید. نتایج این آزمایش نشان داد که تحت شرایط بدون تنش و یا تنش متوسط بذور درشت گیاهچه های قوی تر تولید می کنند اما در سطوح بالای تنش شوری اختلاف معنی داری بین رشد گیاهچه و درصد بازیافت بذور درشت و متوسط وجود نداشت و همچنین جوانه زنی بذور متوسط در شوری های بالا بیشتر از بذور درشت بود.

با توجه به اهمیت گیاهان معطر و اسانس دار، طرح تحقیقاتی بررسی اکولوژیک گیاهان اسانس دار استان یزد به منظور اهلی کردن و کشت آنها، به اجرا درآمد. برای این منظور با مراجعه به منابع علمی و کاوش های کامپیوتری مطالعه کلی پیرامون گونه های گیاهی اسانس دار موردنظر صورت گرفت. سپس با مراجعه به رویشگاه های مختلف، فاکتورهای اکولوژیک شامل مشخصات خاک، طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، جهت شیب، میانگین بارندگی سالیانه، گونه های همراه، گونه یا گونه های غالب و وضعیت شادابی گیاه در طبیعت ثبت گردید. نتایج نشان داد که از 950 گونه فلور استان، 71 گونه گیاه اسانس دار خودرو متعلق به 41 جنس و 16 تیره می باشند. بیشترین تعداد گونه ها به ترتیب مربوط به تیره Lamiaceaeبا 36 گونه، Asteraceae با 10 گونه و Apiaceae با 8 گونه می باشند. از میان جنس هایی که نسبت به بقیه دارای گونه های بیشتری هستند، می توان به جنس Nepetaبا 9 گونه، Salvia با 7 گونه و Artemisia با 4 گونه اشاره کرد. از نظر شکل زیستی، 7/50 درصد گونه ها همی کریپتوفیت، 9/9 درصد کریپتوفیت، 14 درصد تروفیت، 7/12 درصد فانروفیت و 7/12 درصد کامفیت هستند. همی کریپتوفیت ها (7/50 درصد) مهمترین شکل های زیستی گیاهان اسانس دار استان را تشکیل می دهند. به طور کلی اکثر گونه های اسانس دار جزء گونه های همراه در تیپ های گیاهی می باشند. به جز گونه های Artemisia sieberi Besser. و Artemisia aucheri Boiss. که تشکیل تیپ های گیاهی را می دهند و در سطح وسیعی پراکنش دارند. بیشترین فراوانی گونه های اسانس دار در مناطق کوهستانی و ارتفاعات در اقلیم های خشک سرد و نیمه خشک سرد مشاهده می گردند.

به منظور دسترسی به مناسبترین سن انتقال نهال و فاصله کاشت بلندمازو جهت جنگل کاری در نقاط خالی جنگل، نهال های 1 و 2 ساله این گونه در 4 فاصله کاشت (5/0×5/0، 5/0×1، 75/0×1 و 1×1) متر در قالب روش آماری کرت های خرد شده و طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در طرح جنگلداری لوه کشت گردیدند. در این تحقیق صفاتی از قبیل درصد زنده مانی، رشد ارتفاعی، رشد قطری یقه و وضعیت شاخه دوانی اندازه گیری شد. تجزیه واریانس و مقایسه بین میانگین ها (آزمون دانکن) در مورد صفات ذکر شده به عمل آمد. نتایج این بررسی نشان داد که نهال 1 ساله بلند مازو با فاصله کاشت (1×1) متر با 78/77 درصد بیشترین درصد زنده مانی را داشته است، اثر سن و فاصله کاشت بر روی رشد قطری یقه نهال ها نشانگر آن است که نهال 1 ساله با فاصله کاشت (1×1) متر رشد قطری یقه آن نسبت به نهال های 2 ساله و سایر فاصله کاشت بهتر بوده است. نهال های 1 ساله با میانگین 33/99 سانتی متر رشد ارتفاعی نسبت به نهال های 2 ساله رشد بیشتری داشته اند و بین میانگین های رشد ارتفاعی نهال ها اختلاف معنی دار بوده و بیشترین رشد ارتفاعی اختصاص به فاصله کاشت (5/0×5/0) متر دارد. با کم شدن فاصله کاشت به رشد ارتفاعی نهال ها افزوده شده و همچنین از تعداد شاخه های جانبی آن کاسته شده است، ولی رابطه مناسبی بین رشد قطری و ارتفاعی وجود ندارد و نمی توان به آینده نهال هایی که با فاصله کم گشت گردیده است امیدوار بود.

گیاه بومادران با نام علمی Achillea millefolium L.، یکی از گیاهان دارویی و ارزشمند استان گلستان است که در طب سنتی منطقه در درمان بیماری های مختلف استفاده می شود. با توجه به وجود مقادیر زیاد ترکیبات مونوترپنی از جمله ترپینولن در اسانس گیاه موردنظر به عنوان مهمترین ترکیبات آنتی پاتوژن و ضدالتهاب، مصرف آن را در طب سنتی منطقه به عنوان کرمکش، ضدعفونی کننده، مسکن و ضدالتهاب قوی در درمان دل درد، دردهای قاعدگی، توقف خونریزی و التیام زخم، لازم است عملکرد دارویی گیاه در شرایط آزمایشگاهی بررسی گردد. این تحقیق با هدف شناسایی ترکیبات ثانوی روغن اسانس سرشاخه های گلدار گیاه بومادران انجام گرفت. سرشاخه های گلدار این گیاه از منطقه مراوه تپه، واقع در شمال شرق استان گلستان در اواسط خردادماه 1388 جمع آوری، خشک و استخراج اسانس از آن با روش تقطیر با آب و استفاده از طرح کلونجر و جهت تجزیه اسانس از دستگاه GC/MS استفاده گردید. مونوترپن های ترپینولن (81 درصد)، بورنئول (2/4 درصد)، بتاپینن (5/3 درصد)، پی- منتا -3و8 -دینن (4/2 درصد)، توجن (2/1 درصد) و سزکوئی ترپن کامازولن (9/2 درصد) از مهمترین ترکیبات روغن اسانس بوده که 2/95 درصد از 43/99 درصد از کل اسانس را شامل می شدند.

منطقه چشمه انجیر شیراز یکی از عرصه های جالب و تیپیک در نیمه جنوبی کشور بوده و گونه های گیاهی بسیاری را در خود جای داده است. این ذخیره گاه در مسیر جاده شیراز بیضا بوده و به دلیل جاذبه های گردشگری به عنوان گردشگاهی طبیعی مورد بازدید علاقمندان طبیعت قرار می گیرد. در دو دوره کامل رشد و نمو، گیاهان منطقه مذکور جمع آ وری، عکس برداری و پس از هرباریومی کردن شناسایی شدند. مجموع گونه های جمع آوری شده از زیستگاه مذکور به بیش از 72 گونه مختلف رسید که در 25 تیره و 60 جنس طبقه بندی شدند. در این میان تیره کاسنی با 13 گونه، نعناع با 11 گونه، شب بو، خشخاش و تیره پاپیلیوناسه هر یک با 5 گونه، تیره های چتریان و گاوزبان هریک با 4 گونه بیشترین تنوع گونه ای را در منطقه نشان دادند. در میان این گونه ها تعداد 52 گونه با مراجعه به متون و مستندات مکتوب، افراد خبره محلی و عطاری های شیراز به عنوان گونه های دارویی شناسایی شدند. از نظر تنوع گونه های دارویی تیره کاسنی با 10 گونه، تیره نعناع با 9 گونه و تیره گل سرخ (روزاسه)، تیره چتریان و تیره خشخاش هر یک با 3 گونه بیشترین سهم را در بین انواع دارویی به خود اختصاص دادند. بررسی شکل زیستی گونه های موجود در این عرصه نیز نشان داد که بیش از 57 درصد همی کریپتوفیت، 14 درصد تروفیت، 8 درصد فانروفیت، 8 درصد کریپتوفیت، 6 درصد کامفیت و 4 درصد ژئوفیت هستند. با توجه به تعداد قابل توجه گونه های دارویی در این محدوده نسبتا کوچک، این ذخیره گاه می تواند به عنوان یک رویشگاه طبیعی محلی برای آموزش اصولی بهره برداری از منابع طبیعی به ویژه برداشت گیاهان دارویی باشد.

به منظور بررسی میزان عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در خاک، اندام هوایی و اندام زیرزمینی دو گونه مرتعی Artemisia sieberi و Salsola dendroides تحقیقی در منطقه تیل آباد از توابع استان گلستان صورت گرفت. پس از شناسایی رویشگاه این دو گونه، نمونه برداری به روش تصادفی سیستماتیک از اندام هوایی و زیرزمینی و خاک پای دو گونه در طول 5 ترانسکت (متر نواری) انجام گرفت. طول ترانسکت ها بر اساس تغییرات و وسعت منطقه تعیین شد. پس از جمع آوری نمونه ها و انتقال به آزمایشگاه مقادیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم تعیین شدند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون تی انجام شد. نتایج بدست آمده حاکی از این بود که از لحاظ کمی در اندام هوایی و ریشه گونه S. dendroides مقدار نیتروژن و پتاسیم بیشترین بود. در هر دو گونه مقدار پتاسیم در اندام هوایی بیشتر از اندام زیرزمینی بود. مقدار فسفر نیز در اندام هوایی گونه A. sieberi بیشتر از گونه دیگر بود، اما از نظر کمی مقدار آن در اندام زیرزمینی گونه S. dendroides بیشتر از اندام زیرزمینی گونه A. sieberi بود. به طور کلی در هر دو گونه به ترتیب پتاسیم، فسفر و نیتروژن بیشترین غلظت را در اندام هوایی و اندام زیرزمینی داشت. نتایج به دست آمده از خاک پای دو گونه نیز نشان داد که مقدار نیتروژن و پتاسیم در خاک پای دو گونه تفاوت معنی دار نداشته، اما مقدار فسفر در خاک محدوده گونه S. dendroides بیشتر از گونه دیگر بود.

جنس L. Onosma از تیره Boraginaceae دارای حدود 150 گونه در دنیا بوده و بیشتر در مناطق مدیترانه ای و ایرانی تورانی انتشار داشته که 37 گونه آن در ایران انتشار دارند. هدف از این تحقیق بررسی و مقایسه ساختار دانه گرده و ارزیابی این صفات در تاکسونومی جنس مورد مطالعه است. در این مطالعه، گرده شناسی 8 گونه از این جنس شامل: O.araraticum Riedl، O.bulbotrichum DC.، O.cardiostegium Bornm، O.dichroanthum Boiss.؛ O.elwendicum Wettst.، O.longilobum Bgc.،O.microcarpum Steven ex DC. و O.sericeum Willd. بوده و با میکروسکوپ الکترونی نگاره نشان داده شد که ساختار و شکل گرده ها یکی از صفات مشخص در شناسایی گونه ها می باشد. در تمام گونه های مورد مطالعه، دانه گرده ناجور قطب و تقریبا بیضوی شکل بودند و دانه های گرده دارای سه شیار روزن دار (Tricolporate) و سطح دانه ها گرانول دار می باشد.

به منظور بررسی اثر آللوپاتیک عصاره آبی گیاه کامل شقایق، مامیران و رومریا (از خانواده Papaveraceae) بر جوانه زنی و فاکتورهای رشد علف هرز فالاریس، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان در سال 1389 انجام گرفت. پس از شکستن خواب بذور فالاریس با استفاده از تیمار ژیبرلین ppm 1000 به مدت 24 ساعت، بذرها درون پتری دیش قرار داده شد و توسط غلظت های صفر (شاهد)، 25، 50، 75 و 100 درصد عصاره، تیمار شدند. نتایج نشان داد که عصاره سه جنس تیره خشخاش در غلظت 100 درصد باعث کاهش شدید جوانه زنی بذور فالاریس شد. طول و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه ها نیز در غلظت های بالای عصاره به طور معنی داری کاهش یافت. این تحقیق نشان داد که بیشترین اثر کاهشی در جوانه زنی و سایر فاکتورهای رشد فالاریس متعلق به غلظت های مختلف عصاره مامیران بود.